Acele Kamulaştırma Nedir? Nasıl Uygulanır?

• Güncel: 16.12.2019

✔ Acele Kamulaştırma Nedir? Nasıl Uygulanır?

Acele Kamulaştırma, mal sahiplerinin mülkiyet hakkının hızlı bir şekilde kısıtlanmasıdır.

Kamulaştırma Nedir?

Mülkiyet hakkı, Anayasa ile koruma altına alınmış bir haktır. Hakkın sınırlandırılması ancak kamu yararı söz konusu olduğunda gündeme gelebilmektedir.

KAMULAŞTIRMA; devlet ve kamu tüzel kişileri tarafından kamu yararının gerektirdiği hallerde ve gerçek karşılıklarını peşin ödemek şartıyla, özel mülkiyette bulunan taşınmaz malların tamamını veya bir kısmını, kanunla gösterilen esas ve usullere göre el konulması veya üzerinde irtifak hakkı tesis edilmesi işlemidir.

Acele Kamulaştırma Nedir?

Kamulaştırmanın özel bir durumu olan “acele kamulaştırma”, Kamulaştırma Kanunu’nda 27. maddesinde aşağıdaki gibi tanımlanmıştır.

Kamulaştırma Kanunu – Madde 27 – 3634 sayılı Milli Müdafaa Mükellefiyeti Kanununun uygulanmasında yurt savunması ihtiyacına veya aceleliğine Cumhurbaşkanınca karar alınacak hallerde veya özel kanunlarla öngörülen olağanüstü durumlarda gerekli olan taşınmaz malların kamulaştırılmasında kıymet takdiri dışındaki işlemler sonradan tamamlanmak üzere ilgili idarenin istemi ile mahkemece yedi gün içinde o taşınmaz malın  10 uncu madde esasları dairesinde ve 15 inci madde uyarınca seçilecek bilirkişilerce tespit edilecek değeri, idare tarafından mal sahibi adına 10 uncu maddeye göre yapılacak davetiye ve ilanda belirtilen bankaya yatırılarak o taşınmaz mala el konulabilir. 

Mahkemece verilen taşınmaz mala el koyma kararı tapu müdürlüğüne bildirilir. Taşınmaz malın başkasına devir, ferağ veya temlikinin yapılamayacağı hükmü tapu kütüğüne şerh edilir. El koyma kararından sonra taşınmaz mal 20 nci madde uyarınca boşaltılır.

Bu Kanunun 3 üncü maddesinin 2 nci fıkrasında belirtilen hallerde yapılacak kamulaştırmalarda yatırılacak miktar, ödenecek ilk taksit bedelidir.

Acele Kamulaştırma Bedeli Nasıl Tespit Edilir?

Kanun uyarınca mahkemelerce görevlendirilen bilirkişiler, bilirkişilik bölge kurulları tarafından hazırlanan listelerden seçilir ve bunlar hakkında Bilirkişilik Kanunu ve 12/1/2011 tarihli ve 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanununun ilgili maddeleri uygulanır.

Kamulaştırmaya konu olan yerin cins ve niteliğine göre “en az üç kişilik bilirkişi kurulunun oluşturulması” zorunludur. Bilirkişilerden birinin taşınmaz geliştirme konusunda yüksek lisans veya doktora yapmış uzmanlar ya da 6/12/2012 tarihli ve 6362 sayılı Sermaye Piyasası Kanununa göre yetkilendirilen gayrimenkul değerleme uzmanları arasından seçilmesi zorunludur. Gayrimenkul değerleme uzmanları bakımından, bilirkişiliğe kabul için aranan temel eğitim alma ve fiilen beş yıl görev yapma şartları; yüksek lisans veya doktora yapmış uzmanlar bakımından ise fiilen beş yıl görev yapma şartı aranmaz ve bu uzmanlar kayıtlı oldukları bilirkişilik bölge kurulunun yargı çevresiyle sınırlı olmaksızın görevlendirilir.

Bilirkişilerin uzmanlık alanları, kamulaştırılacak taşınmazın niteliği göz önüne alınarak belirlenir.

Bilirkişi kurulu, taşınmaz malın değerini Kamulaştırma Kanunu’nun 11 inci ve 12 nci maddelerde yer alan hükümlere göre tayin ve takdir ederek gerekçeli raporunu 15 gün içinde mahkemeye verir.

Bilirkişilerce yapılan değer tespitinde, idare tarafından belgelerin mahkemeye verildiği gün esas tutulur.

Acele Kamulaştırma Bedeli Ne Zaman Ödenir?

Acele kamulaştırmada, kamulaştırma için gerekli işlemler aciliyet sebebiyle kamulaştırma işleminden sonraya bırakılmaktadır ancak kamulaştırma bedelinin ödenmesi bunun istisnasıdır.

Kanun, acele kamulaştırmanın ancak bedelinin öncesinde ödenmek suretiyle gerçekleştirileceğini öngörmüştür. Bu da mülkiyet hakkına verilen önemi göstermektedir.

Acele Kamulaştırmayı Kimler Yapabilir?

Acele kamulaştırma idare tarafından kanunda belirtilmiş olan hallerde kanunda belirtilmiş usule uygun olarak gerçekleştirilir.

Acele kamulaştırma yetkisi, idarenin her organına verilmemiştir. Bu konuda yetki sadece Cumhurbaşkanı’na ait olup devredilememektedir.

Yargıtay 5. Hukuk Dairesi’nin kararına göre:

“Acele el koyma kararından sonra 6 aylık makul süre içinde bedel tespiti ve tescil davası açılmaz ise; taşınmaz malikinin kamulaştırmasız el atma davası açma hakkı vardır.”

Bu karar uyarınca eğer idare, acele el koyma kararından itibaren 6 ay içinde usulüne uygun bir şekilde bedel tespiti ve tescili davası açıp mahkemece tespit edilen değeri taşınmaz malikine ödemezse taşınmaz maliki kamulaştırmasız el atma davası açma yoluyla hakkını arayabilecektir.

Acele Kamulaştırma Davasında Görevli ve Yetkili Mahkeme

Acele Kamulaştırma davalarında yetkili mahkemeler, Asliye Hukuk Mahkemeleri olup davaya bakacak mahkeme kamulaştırılacak gayrimenkulün bulunduğu yerin Asliye Hukuk Mahkemesidir. Acele kamulaştırma davalarında mahkemenin görevi ise kanunda belirtildiği gibi ilgili taşınmazın değerini belirlemek ve bu değerin idare tarafından taşınmaz malikine ödenmesini sağlamaktır.